Kayıp Kuşadası Çeşmesi
İzmirli Arif Efendi Çeşmesi
Değerli Kuşadalılar ;
2020 yılında başlanan ve 2024 yılında tamamlanan, Kuşadası Belediyesi ile Kuşadası Kültürel ve Tarihi Mirası Koruma Derneği ile birlikte yaptığımız, “ Kuşadası Adalızade Açık Hava Mezar Taşları Sergisi “ kentimizin ve ülkemizin ilk mezar taşları müzesidir. Bu müzede sergilenen Osmanlı dönemi mezar taşlarının envanteri Ege Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü Öğretim Üyesi Dr. Ertan Daş yönetiminde, Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi Dr. Ender Özbay, Doktorant İlyas Yaşayacak, yüksek lisans öğrencileri Ayça Seda Aydınlı ve Ahmet Yılmaz ile lisans öğrencisi Betül Demir’den oluşan bir ekip tarafından 2021 ve 2022 yıllarının belirli zamanlarında gerçekleştirilmiştir.
Bu envanter çalışmaları ve mezarlık sergi alanının tanzim çalışmaları sırasında 2022 yılı Nisan ayında ilginç bir gelişme oldu. Kale içi cami imamı bir gün bizi arayarak cami minberi altında Osmanlı dönemi bir mezar taşı olduğunu ve bunu buradan yapılmakta olan mezarlık müzesi alanına götürülmesini istedi. Bizde Kuşadası belediyesi mezarlık amirliğini arayarak taşı oradan Adalızade mezarlığına götürdük. Ekip tarafından yapılan incelemede bu taşın bir mezar taşı değil, bir çeşme kitabesi olduğu ortaya çıktı ve doğal olarak bugünkü açık hava sergisi teşhir taşları içerisinde yer almadı. Adı geçen taş Adalızade türbesi önüne dikildi ve halende orada bulunmaktadır.
Kitabe, mezarlık yetkililerin izniyle, tümüyle incelenebilmek üzere geçici olarak dikili olduğu yerden çıkarılmış, temizlenip fotoğraflanmış ve ardından tekrar yerine dikilmiştir. 124,5 x 53 cm yüzey ölçülerinde ve 6,5 cm kalınlıkta, mermerden bir levha şeklindeki kitabe taşının tepeliği yuvarlak kemer formunda düzenlenmiştir. Taşın arka ve yan taraflarında, önceden bir satıh üzerine monte edilmiş olduğunu gösteren delikler, kanca demirleri ve sıva kalıntıları tespit edilmiştir. Tepelik kısmının daha önce kırılmış ve yapıştırılarak tamir edilmiş olduğu açıkça görülmektedir. Ön yüzde, yaklaşık 5 mm derinlikte kazınmış oval kartuşlar içine kitabe metni, kabartma tekniğiyle, sülüs karakterde işlenmiştir. Kitabe “ Maşallah” başlamakta ve altta rakamlarla verilen ebced hesabıyla tarih düşürülmüş ve 1812 tarihini işaret etmektedir. Toplam 10 satırlık kitabe metni tercümesi şöyledir.
1) Maşâallah
2) İzmirî Arif Efendizâde el-Hacc Ahmedî
3) etti bunda bir müferrih çeşme sebil-li’llah
4) dilerim lütf-i Hüda’dan cennet ola menzili
5) Sâki-i Kevser elinden içe daima selsebil
6) Nice müddet çeküb zahmet irince maksad-ı ahire
7) Kim itdi alemin fahri Muhammed ruhuna, bil
8) Çeşme-i ab-ı hayata düştü tarih-i nazım yek-rû
9) nuş idüben medh ider buna ashab-ı sebil
10) 1226/1812
Bu çeşme kitabesi ile ilgili resmi bildiri ekip üyesi Ege Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Ender Özbay tarafından 2 Aralık 2022 tarihinde Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen “Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, İzmir. “ da sunulmuş ve literatüre girmiştir. Adı geçen sempozyum kitabı bir süre önce yayınlanmış ve tam bildiri metni bize de ulaşmıştır. Dr. Ender Özbay bildirisinde bugüne kadar yaptığı çalışmalar çerçevesinde “ İzmirli arif efendi çeşmesinin yerini tam olarak tespit edilemediğini beyan etmektedir.
Sevgili Kuşadalı hemşerilerimizden ricamız yeni bulunan bu Kuşadası çeşmesi hakkında bilgisi olanların bize ulaşıp bilgi vermeleri rica olunur. Çeşme kitabesi ile bildiri metni linki aşağıda verilmiştir.
Saygılarımla
Mahmut Ökçesiz
https://kongre.akademikiletisim.com/files/TDAE/tam_metin_cilt3.pdf